Nauka
Nauka
Naučnoistraživačka aktivnost na univerzitetima obuhvata fundamentalna, razvojna i aplikativna istraživanja. Rezultati naučnoistraživačke djelatnosti uključuju elemente novine, a vrednuju se recenzentskim postupkom i objavljivanjem u naučnim publikacijama. Univerzitet u Banjoj Luci, kao naučno-nastavna ustanova, stalno je povećavao svoje kapacitete za naučnoistraživački rad. Broj diplomiranih studenata, odbranjenih specijalističkih i magistarskih radova i doktorskih teza iz godine u godinu se povećava. Preduslovi za naučnoistraživačku djelatnost jesu: adekvatan laboratorijski prostor, opremljene biblioteke i savremena tehnička pomagala, koja će olakšati prezentovanje postignutih rezultata. Univerzitet u Banjoj Luci raspolaže adekvatnim laboratorijskim prostorom i opremom, ali s obzirom na tehnološki i tehnički razvoj, potrebna su neprekidna materijalna ulaganja kako bi se pratili svjetski trendovi.
Instituti formirani na nivou Univerziteta omogućuju multidisciplinarna istraživanja. Zadaci instituta su da obavljaju osnovna, razvojna i primijenjena istraživanja. U svojoj akademskoj praksi i istraživačkim projektima oni demonstriraju kombinaciju učenja i istraživanja sa višestrukom odgovornošću: da uče i projektuju, da čuvaju tradiciju, ali i da budu inovativni. Formiranje instituta na Univerzitetu u Banjoj Luci započelo je prije 20 godina godina, a najveći broj je formiran od 2002. do 2007. godine. Univerzitet je preko svojih istraživača bio uključen u međunarodne i domaće projekte, a među njima se, po veličini povučenih sredstava, izdvajaju oni koje je finansirala Evropska komisija (FP projekti, Horizont 2020). Univerzitet u Banjoj Luci, na principima Bolonjske deklaracije, organizuje nastavu na prvom, drugom i trećem ciklusu studija. Uključivanje studenata drugog i trećeg ciklusa studija u naučnoistraživački rad ne predstavlja problem, jer će on biti sastavni dio njihovog završnog rada. Studenti prvog ciklusa, prema Zakonu o naučnoistraživačkom radu, treba da se postepeno uključuju u proces naučnoistraživačkog rada. Ovakav vid uključivanja odvija se pod rukovodstvom nastavnika i saradnika. Uspješna saradnja nastavnog osoblja sa studentima dovela je do toga da se naši studenti pojavljuju na međunarodnim studentskim konferencijama sa zapaženim radovima. Rukovodstvo Univerziteta, u saradnji sa Studentskim parlamentom i studentskim organizacijama fakulteta odnosno Akademije umjetnosti, organizuje naučno-stručni skup „Studenti u susret nauci”.
Univerzitet u Banjoj Luci mnogo pažnje posvećuje svom kadru jer je on veoma važan za održivost, dalji razvoj i napredovanje Univerziteta. Potpisao je Deklaraciju o posvećenosti Evropskoj povelji za istraživače i Kodeksu za zapošljavanje istraživača 30. januara 2013. godine, kao prva ustanova iz Republike Srpske i Bosne i Hercegovine koja se priključila ovoj evropskoj inicijativi. Time se Univerzitet u Banjoj Luci pridružio porodici od, trenutno, 1216 evropskih institucija koje žele da osiguraju kvalitetno poslovno okruženje za svoje istraživače. Univerzitetu u Banjoj Luci Evropska komisija dodijelila je aprila 2015. godine Logo izvrsnosti u istraživanju (HR Excellence in Research), čime je on postao prva naučnoistraživačka institucija u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini koja je nosilac pomenutog znaka, a time i jedna od 513 ustanova u svijetu koja je zadovoljila stroge kriterijume dodjeljivanja. Dodijelivši mu HR logo, Komisija je odala priznanje Univerzitetu za posvećenost principima Evropske povelje za istraživače i Kodeksu za zapošljavanje istraživača, kao i za opredijeljenost da se postigne pošteno i transparentno zapošljavanje i konkursna procedura za prijem istraživača. Logo izvrsnosti podrazumijeva da se Univerzitet u Banjoj Luci pridržava standarda koje je propisala Evropska unija kada je riječ o pravima i obavezama istraživača i da su procedure zapošljavanja na Univerzitetu usaglašene sa onim evropskim. Ovaj logo značajno je priznanje za Univerzitet, ali istovremeno i obaveza, jer podrazumijeva sprovođenje svih mjera iz Akcionog plana nastalog na osnovu rezultata ankete o Evropskoj povelji istraživača i Kodeksu na Univerzitetu u Banjoj Luci.
Univerzitet u Banjoj Luci podržava principe na kojima se zasniva otvorena nauka, a koji se primjenjuju na cjelokupan proces produkcije naučnih, ali i umjetničkih rezultata, od obezbjeđivanja sredstava i ispunjavanja zahtjeva finansijera (npr. u okviru programa Horizont 2020) do deponovanja naučnih radova, primjene rezultata istraživanja u praksi i praćenja efekata naučnog rada. Principi otvorenosti imaju za cilj da nauku učine transparentnijom, vidljivijom, efikasnijom, pravednijom i demokratičnijom. Otvorena nauka se najčešće povezuje sa otvorenim pristupom publikacijama, ali je sam pojam mnogo širi i obuhvata veći broj principa, kao što su: otvoreni podaci, otvoreno recenziranje, otvorena metodologija. Iako je ideja otvorene nauke jednostavna, primjena njenih principa složen je proces koji zahtijeva postojanje odgovarajuće tehničke infrastrukture, zakonskih regulativa i kompetencija. Implementacijom NI4OS projekta (National Initiatives for Open Science in Europe), Univerzitet iskazuje posvećenost principima evropskog oblaka otvorene nauke (EOSC).
Univerzitet u Banjoj Luci pridružio se institucijama potpisnicama Berlinske deklaracije o otvorenom pristupu naučnom znanju 2016. godine. Potpisnici Berlinske deklaracije su vodeći svjetski univerziteti, naučne ustanove i fondacije. Misija širenja znanja samo je djelimično ispunjena ako informacije nisu široko i jednostavno dostupne društvu. Stoga se na ovaj način pružaju mogućnosti širenja znanja ne samo pomoću klasičnih formi nego sve više i preko paradigme otvorenog pristupa preko interneta. Univerzitet u Banjoj Luci je na Generalnoj skupštini OpenAIRE-a odobren za člana ove evropske istraživačke mreže januara 2020. godine. Cilj OpenAIRE-a je da nauku učini otvorenom i transparentnom, da omogući inovativne načine komuniciranja i praćenja istraživanja te preobrazi društvo putem potvrđenih naučnih znanja. Platforma omogućava građanima, edukatorima, donatorima, državnim službenicima i privredi da pronađu načine da nauku učine korisnom za sebe, svoje radno okruženje i društvo. Mreža omogućava istraživačima, fondacijama i istraživačkim administratorima da lako prihvate otvorenu nauku. Na 26. sjednici, održanoj u martu 2014. godine, Senat Univerziteta u Banjoj Luci, u skladu sa Statutom Univerziteta i Pravilnikom o publikovanju naučnih publikacija Ministarstva nauke i tehnologije Republike Srpske, usvojio je Pravilnik o izdavačkoj djelatnosti Univerziteta u Banjoj Luci. Pravilnikom se uređuju opšti uslovi i način objavljivanja publikacija u okviru izdavačke djelatnosti Univerziteta, ali i standardi kvaliteta koji treba da se ispune tokom upotrebe u obrazovno-stručnom, obrazovno-naučnom, odnosno obrazovno-umjetničkom radu na Univerzitetu u Banjoj Luci i njegovim organizacionim jedinicama. Njime se, takođe, utvrđuju standardi u vezi sa obezbjeđenjem i provjerom kvaliteta publikacija koje izdaju Univerzitet i njegove organizacione jedinice. Izdavačka djelatnost Univerziteta obuhvata objavljivanje svih štampanih, audio-vizuelnih, digitalnih i elektronskih publikacija: knjiga, prevoda vrijednih knjiga, udžbenika, monografija, zbornika radova, izvještaja sa konferencija, kongresa i simpozijuma koji su održani u organizaciji Univerziteta ili je Univerzitet bio suorganizator, zatim časopisa, separata, kataloga, prospekata, plakata, letaka, razglednica, kalendara, mikrofilmova, video i tonskih zapisa, kao i izdanja na elektronskim medijima: CD, virtuelne publikacije na internetu, djela koja se objavljuju na internet stranicama. U skladu sa Pravilnikom imenovana je i Komisija za izdavačku djelatnost na Univerzitetu u Banjoj Luci. Komisija za izdavačku djelatnost Univerziteta je stručno tijelo Univerziteta, a čine je prorektor za naučnoistraživački rad i razvoj Univerziteta, prorektor za nastavu i studentska pitanja te 7 članova, s tim da se vodi računa o tome da iz svake naučne oblasti bude zastupljen po jedan predstavnik. Od 2014. godine Univerzitet u Banjoj Luci učestvuje kao samostalan izlagač na Međunarodnom sajmu knjiga u Banjoj Luci, ali i na Međunarodnom sajmu knjige u Beogradu, gdje izlaže na štandu Predstavništva Republike Srpske u Srbiji. Tokom prethodnih šest godina intenzivirala se izdavačka djelatnost na svim organizacionim jedinicama Univerziteta. Protekle dvije godine Univerzitet u Banjoj Luci, na poziv Pokrajinskog sekretarijata za visoko obrazovanje i naučnoistraživačku djelatnost AP Vojvodine i rukovodstva Univerziteta u Novom Sadu, pored toga što je predstavljao fakultete i studijske programe, promovisao je i svoju izdavačku djelatnost na Međunarodnom sajmu obrazovanja „Putokazi”. Važno je istaknuti da je osam biblioteka sa organizacionih jedinica Univerziteta uključeno, kroz dvije faze, u sistem COBISS RS, i to u okviru saradnje Univerziteta u Banjoj Luci i JU Narodna i univerzitetska biblioteka Republike Srpske, u vidu Projekta Narodne i univerzitetske biblioteke Republike Srpske – COBISS RS. U ovaj sistem uključene su biblioteke Fakulteta političkih nauka, Arhitektonsko-građevinsko-geodetskog, Pravnog, Poljoprivrednog, Ekonomskog, Tehnološkog, Medicinskog i Filološkog fakulteta te Instituta za genetičke resurse. Od 2015. godine do danas primjetno je uvećan broj biblioteka, tačnije sa 14 na 19, sa znatno proširenim kapacitetom ne samo nastavnih i naučnih publikacija nego i čitaonica, kao i konstantnim osavremenjivanjem neophodne opreme za što efikasniji rad bibliotekara, a samim tim i biblioteka. Značajno obogaćivanje bibliotečkih fondova svih organizacionih jedinica realizovano je i 2017. godine, kada je privatna kompanija „Elea” iz Brčkog donirala 867 izuzetno vrijednih knjiga (594 naslova) svjetski renomiranih izdavača. Potrebno je napomenuti da u prostorijama Filozofskog fakulteta funkcioniše i Austrijska biblioteka, u kojoj se nalazi preko 5000 knjiga iz austrijske književnosti i istorije, lingvistike, sociologije, političkih nauka, ekonomije i prava. Fond ove biblioteke sadrži i nosače zvuka, ali i zbirku iz jedne privatne austrijske biblioteke s internacionalno-humanističkim fokusom. Zadatak Austrijske biblioteke je i da organizuje kulturne događaje i druge aktivnosti.
Na Univerzitetu trenutno postoji 12 časopisa, koji su, prema aktuelnoj rang-listi Ministarstva za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo Republike Srpske odnosno prema Pravilniku o publikovanju naučnih publikacija, kategorizovani u prve tri kategorije – četiri časopisa nalaze se u prvoj, šest u drugoj i dva u trećoj kategoriji. U najavi je osnivanje ili ponovno pokretanje rada još nekoliko časopisa na Univerzitetu.
U sklopu izdavačke djelatnosti takođe je napravljen veliki korak potpisivanjem Berlinske deklaracije o otvorenom pristupu naučnom znanju, a u skladu sa odlukom Senata iz 2016. godine, te je samim tim Univerzitet postao dijelom inicijative. Osnovni ciljevi ove deklaracije odnose se na to da se naučna diskusija promoviše i postane dostupna što široj javnosti zahvaljujući mogućnostima koje donosi elektronska komunikacija, a koje se konstantno povećavaju.
Saglasno tome, Berlinska deklaracija definiše sadržaje koji treba da budu objavljeni prema principima otvorenog pristupa. Prilozi sa otvorenim pristupom uključuju izvorne rezultate naučnih istraživanja, neobrađene podatke i metapodatke, izvore, digitalne prikaze slikovnog i grafičkog materijala i naučnu multimedijalnu građu. U skladu s ovom odlukom, Univerzitet u Banjoj Luci uspostavlja Digitalni repozitorijum doktorskih disertacija, a ubrzo i magistarskih i master radova. Uspostavljanjem sistema Phaidra u okviru Tempus projekta „Novi servisi na univerzitetima Zapadnog Balkana” (Permanent Hosting, Archiving and Indexing of Digital Resources and Assets), zahvaljujući podršci Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković” u Beogradu, realizovano je digitalno pohranjivanje doktorskih i master/magistarskih radova u skladu sa Pravilnikom o sadržaju, izgledu i digitalnom repozitorijumu doktorskih disertacija (usvojenom 2016. godine) i Pravilnikom o sadržaju, izgledu i digitalnom repozitorijumu master/magistarskih radova (usvojenom 2017. godine), čime je, pored digitalizacije doktorskih i master/ magistarskih radova u skladu sa odredbama ovih pravilnika, realizovana i uniformnost njihovog sadržaja i izgleda Važan iskorak u modernizaciji, razvoju i unapređenju naučnoistraživačke i izdavačke djelatnosti na Univerzitetu svakako predstavlja i kupovina softvera iThenticate, namijenjenog prepoznavanju plagijata. Realizacija ove aktivnosti pospješena je usvajanjem Pravilnika o Postupku provjere originalnosti završnih radova studenata na drugom i trećem ciklusu studija (2017. godine) i Odlukom Senata Univerziteta da se upotreba softvera proširi na provjeru radova koji se objavljuju u svim časopisima i zbornicima radova što ih izdaju organizacione jedinice na Univerzitetu (2019. godine).
U narednom periodu najveći izazov u oblasti izdavačke djelatnosti na Univerzitetu svakako će predstavljati osavremenjivanje bibliotečkog prostora i čitaonica, kao i digitalizacija biblioteka na svim organizacionim jedinica Univerziteta.
Kancelarija za naučnoistraživački rad i razvoj u nadležnosti je prorektora za naučnoistraživački rad i razvoj. Pored prorektora, Kancelarija ima dva viša stručna saradnika, i to za naučnoistraživački rad i razvoj te za izdavačku djelatnost.
